
Konopie siewne - znane także jako Cannabis sativa - to rośliny o bogatej historii i szerokim zastosowaniu. Ich potencjał wykorzystuje się od tysiącleci w różnych dziedzinach, od przemysłu tekstylnego, aż po medycynę czy gastronomię. Niezwykła wszechstronność konopi siewnych nie uchodzi uwadze przedsiębiorcom, którzy coraz chętniej inwestują w produkty na nich bazujące. Co warto wiedzieć o tych wspaniałych roślinach?
Spis treści:
1. Konopie siewne i ich charakterystyka
1.1 Jak wyglądają konopie siewne?
2. Konopie siewne | Historia uprawy
2.1 Konopie siewne w Chinach
2.2 Konopie siewne w Indiach
2.3 Konopie siewne w Egipcie
2.4 Konopie siewne w Ameryce i Europie
3. Konopie w Polsce
3.1 Ustawa przeciwnarkotyczna
3.2 Ponowna legalizacja konopi
3.3 Dane statystyczne
4. Konopie siewne | Właściwości
4.1 Właściwości pielęgnacyjne konopi siewnych
5. Konopie siewne | Zastosowanie
6. Konopie siewne w medycynie
6.1 Potencjalne właściwości lecznicze
6.2 Wykorzystanie w łagodzeniu bólu
6.3 Skuteczność w leczeniu stanów zapalnych
7. Konopie siewne kontra konopie indyjskie
7.1 Jak odróżnić konopię siewną od indyjskiej?
8. Uprawa konopi siewnych
9. Konopie siewne | Podsumowanie
Konopie siewne i ich charakterystyka
Konopie siewne (Cannabis sativa) to gatunek rośliny z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Naturalnie występują one w różnych częściach Azji (m.in. Zakaukazie, góry Ałtaj, Afganistan), jednak ze względu na swoje właściwości są powszechnie uprawiane na całym świecie.
Omawiane rośliny są znane ze swojego wszechstronnego zastosowania w różnych dziedzinach. Posiadają wyjątkowe włókno konopne, które jest wykorzystywane przy produkcji tkanin, lin, sznurów, papieru i innych wyrobów tekstylnych. Ponadto, nasiona konopi siewnych są źródłem bogatego w kwasy tłuszczowe (omega-3, omega-6) oleju konopnego, który ma korzystny wpływ na zdrowie.
Jak wyglądają konopie siewne?
Konopie siewne są roślinami wiatropylnymi, jednorocznymi i dwupiennymi (kwiaty męskie i żeńskie nie występują na jednym osobniku). Kolor ich nasion może przybierać różne barwy: od jasnoszarej aż po ciemnobrązową, niemalże czarną. Ziarenka te mają kulisto-eliptyczny kształt i błyszczącą powierzchnię. Nasiona konopi pełnią funkcję materiału siewnego, jednak okres ich zdatności do użycia wynosi dwa lata od momentu zbioru.
Konopie siewne mogą osiągać nawet do czterech metrów wysokości - wszystko zależy od ich umiejscowienia, panujących warunków pogodowych, a także wielu innych czynników. Główna masa korzeni znajduje się w warstwie gleby na głębokości około 30-50 centymetrów. Łodygę konopi pokrywają tzw. włośniki, przez co jest bardzo szorstka w dotyku. Jej optymalna grubość mieści się w zakresie 4-8 milimetrów, jednak ostatecznie uwarunkowana jest zagęszczeniem roślin w danym miejscu.
Konopie siewne posiadają charakterystyczne liście, które mogą osiągać długość od trzech do nawet piętnastu centymetrów. Na ich powierzchni znajdziemy m.in. włoski okrywowe i wydzielnicze. Z kolei na szczycie rośliny zazwyczaj widnieją kwiatostany:
- męskie, które mają postać kulistych struktur zwanych pylnikami;
- żeńskie, które wyglądem przypominają nieco szyszki składające się z licznych trichomów.
Konopie siewne | Historia uprawy
Historia uprawy konopi siewnych sięga tysiącleci i jest silnie związana z rozwojem licznych cywilizacji na całym świecie. Roślina ta już od zarania dziejów pełniła ważną rolę zarówno pod względem gospodarczym, jak i kulturowym.
Pierwsze ślady uprawy konopi siewnych sięgają czasów prehistorycznych - odkryto je w Azji i datuje się na okres około 10 000 lat p.n.e. Wykopaliska archeologiczne wskazują, że to Tajlandia, Chiny, Indie oraz Pakistan stanowiły wówczas główne miejsca hodowli omawianej rośliny.
Konopie siewne w Chinach
W starożytnym świecie konopie siewne miały ogromny wpływ na aspekty kulturalno-gospodarcze wielu cywilizacji. W Chinach wykorzystywano je głównie do produkcji tkanin, lin i papieru, a także jako źródła pożywienia, oleju oraz lekarstw. Ta wszechstronność sprawiła, że około 5000 lat p.n.e. konopie siewne uchodziły za jedne z pięciu najważniejszych roślin uprawianych na terenie Azji.
Pierwsze zapisy o medycznym zastosowaniu konopi siewnych pochodzą z około 2700 roku przed naszą erą. Ich autorem jest ojciec medycyny chińskiej - Shen Nung, który w swoim dziele “Shennong Ben Cao Jing” wymienił Cannabis sativa jako ważne rośliny lecznicze. Nung skupił się na tym, jak konopie siewne mogą pomóc w walce z dną moczanową, malarią oraz reumatyzmem.
Konopie siewne w Indiach
W Indiach konopie - znane jako “ganja” lub “bhang” - odegrały kluczową rolę w miejscowej kulturze oraz religii.
Rośliny konopi siewnych były używane do produkcji włókien, olejów, papieru, a ich indyjska odmiana także do celów medycznych (środek znieczulający) i ceremonialnych. W tekście religijnym Atharwawedy, konopie indyjskie pod nazwą bhang (wyciąg z kwiatów) pojawiają się jako jedna z pięciu indyjskich świętych roślin, które można składać w ofierze dla Śiwy.
Konopie siewne w Egipcie
W starożytnym Egipcie również uprawiano konopie siewne. Rośliny te ceniono przede wszystkim ze względu na wytrzymałe włókna, które wykorzystywano do produkcji tkanin, żagli, lin oraz sieci rybackich. Co ciekawe, około 1550 roku p.n.e. powstał staroegipski papirus medyczny, znany jako Papirus Ebersa. W dokumencie tym zawarto wiele informacji na temat schorzeń, chirurgii oraz roślin leczniczych. Znaczną część tekstu przeznaczono na opis rośliny konopi, co odzwierciedla jej dużą rolę w czasach starożytnych.
Konopie siewne w Ameryce i Europie
Podobnie jak i w pozostałych częściach świata, konopie siewne zajmują ważne miejsce w historii Ameryki Północnej. Jej rdzenni mieszkańcy wykorzystywali wspomniane rośliny do produkcji tkanin, lin i koszy. Z kolei w Europie, konopie siewne wprowadzono około 1400 lat p.n.e. Były one surowcem szczególnie cenionym przy produkcji sznurów oraz papieru. Plantacje Cannabis sativa można było wówczas spotkać w wielu dużych i małych miejscowościach.
Konopie w Polsce
W Polsce konopie siewne były wykorzystywane już w czasach prasłowiańskich, gdzie odgrywały istotną rolę podczas tradycyjnych obrzędów i ceremonii. Z ich łodyg pozyskiwano wytrzymałe tkaniny i sznury, natomiast z siemienia konopnego gotowano zupę - siemieniotkę.
W XVI-XVII wieku pojawiły się pierwsze wzmianki o konopiach w polskiej literaturze - wszystko to dzięki botanikowi i lekarzowi, Szymonowi Syreńskiemu. W swoich dokumentach podkreślał on psychoaktywne właściwości indyjskiej odmiany opisywanej rośliny. Z kolei w XVIII-wiecznym podręczniku botanicznym autorstwa Krzysztofa Kluka, Cannabis indica zostały przedstawione jako posiadające właściwości lecznicze, uspokajające i łagodzące ból. Jeżeli chodzi o konopie siewne, na przełomie XIX i XX wieku były one powszechnie uprawiane w naszym kraju i uchodziły za jedną z najważniejszych roślin hodowlanych.
Ustawa przeciwnarkotyczna
W okresie międzywojennym, wraz z rozwojem medycyny konwencjonalnej i technologii, uprawa konopi siewnej zaczęła tracić na znaczeniu.
I wojna światowa przyczyniła się do zniszczenia wielu gospodarstw rolnych i znajdujących się tam upraw. Spadek popytu na konopie w okresie międzywojennym sprawił, że ich hodowla stała się praktycznie nieopłacalna. W 1930 roku konopie zostały w Polsce oficjalnie uznane za szkodliwe dla zdrowia i zaklasyfikowane jako substancje odurzające (według tzw. ustawy przeciwnarkotycznej). Zakazano wówczas produkcji, przetwarzania, importu, eksportu, przechowywania i handlu nimi.
Ponowna legalizacja konopi
Podczas II wojny światowej konopie indyjskie przestały być nielegalne, choć tylko nieliczni byli świadomi ich właściwości leczniczych.
Po zakończeniu wojny konopie - zarówno siewne, jak i indyjskie - zaczęto demonizować. Organizacje jak WHO i ONZ uznawały opisywane rośliny za potencjalne zagrożenie. W USA szybko wprowadzono zakaz ich używania, co stało się wzorem dla pozostałych krajów, które również podjęły podobne kroki.
W początkowych latach istnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uprawa konopi siewnej oraz indyjskiej, wraz z ich posiadaniem, była legalna. Rośliny te wykorzystywano przede wszystkim do produkcji włókna. Niestety, w drugiej połowie XX wieku popyt na nie zaczął stopniowo spadać. W 1985 roku zakazano uprawy konopi siewnej bez posiadania stosownego pozwolenia, a jej hodowla możliwa była wyłącznie w celach przemysłowych. Uprawa Cannabis indica stała się z kolei całkowicie nielegalna.
Dane statystyczne
Na początku XXI wieku, według danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku, tylko 71 gospodarstw rolnych zajmowało się hodowlą konopi siewnej, na łącznej powierzchni około 83 hektarów. Z kolei w 2003, całkowita powierzchnia upraw zmniejszyła się do około 80 ha. Rok później nastąpił jednak przełom. Odnotowano dynamiczny wzrost areału upraw konopi w Polsce, osiągający blisko 910 ha. Wówczas dużą część zbiorów zaczęto eksportować do takich krajów jak Niemcy, Finlandia, Czechy i Wielka Brytania.
Konopie siewne | Właściwości
Dzięki wysokiej zawartości kannabinoidów - w tym CBD oraz CBG -, a także innych związków i witamin, konopie siewne wykazują się szeregiem korzystnych dla organizmu człowieka właściwości.
CBD to związek, który jest kojarzony z konopiami siewnymi w pierwszej kolejności. Udowodniono, że wykazuje działanie relaksujące i regenerujące. Pomaga w łagodzeniu bólu, redukcji objawów chorób neurologicznych, zwalczaniu stanów zapalnych oraz niepokoju i lęku. Dodatkowo, wspiera utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi.
Konopie siewne, a w szczególności ich nasiona, stanowią doskonałe źródło wysokiej jakości białka, błonnika oraz witamin antyoksydacyjnych, w tym witaminy E i C. Zarówno wspomniane ziarna jak i pozyskiwany z nich olej konopny mają zastosowanie profilaktyczne, pomagające w ochronie przed chorobami cywilizacyjnymi (m.in. nadciśnieniem tętniczym, miażdżycą i cukrzycą). Niektóre produkty z konopi siewnych znane są ze swojej zdolności do obniżania cholesterolu, wspierania pracy serca i naczyń krwionośnych, poprawy odporności, a także hamowania namnażania się tkanki nowotworowej.
Właściwości pielęgnacyjne konopi siewnych
Ze względu na obecność nienasyconych kwasów tłuszczowych w idealnej dla człowieka proporcji (3:1), konopie siewne są szeroko wykorzystywane jako składnik produktów pielęgnacyjnych i kosmetyków.
Wytwarzany z rośliny olej konopny bogaty jest w kwasy omega-3 i omega-6, a także liczne fosfolipidy, fitosterole, witaminy oraz minerały. Produkt ten wpływa korzystnie na proces odbudowy warstwy hydrolipidowej skóry, a także strukturę tzw. cementu międzykomórkowego. Ponadto działa nawilżająco, ogranicza przepuszczalność błon komórkowych oraz chroni je przed utratą wody. Co ciekawe, preparat w wielu przypadkach stanowi odpowiedź na różnorakie problemy skórne. Ponieważ pomaga w regulacji produkcji sebum, wykazuje wyjątkową skuteczność w pielęgnacji cery trądzikowej. Olej konopny na włosy działa odżywczo, nadaje im blask i ułatwia rozczesywanie. Ponadto ma zdolność wzmacniania kruchych i łamliwych paznokci.
Konopie siewne | Zastosowanie
Historia uprawy i właściwości konopi siewnych znacząco przybliżyły nam potencjał skrywany przez te niezwykłe rośliny. W jaki sposób wykorzystujemy je obecnie?
- Jako paliwo (naturalne paliwo etanolowe). W budownictwie (najczęściej jako materiał izolacyjny; konopie charakteryzują się zdolnością utrzymania stałej temperatury, zapewniając ciepło zimą i chłód latem).
- Do produkcji farb i lakierów (nasiona konopi mogą posłużyć do wytwarzania nietoksycznych farb).
- W kosmetyce (olej konopny, bogaty w kwasy omega-3 i omega-6, znajduje duże zastosowanie w produkcji kosmetyków).
- Jako składnik żywności (konopie posiadają wiele cennych składników odżywczych, takich jak błonnik, białka, kwasy tłuszczowe oraz inne minerały).
- Do produkcji papieru (konopny papier nie wymaga wybielania chlorem oraz cechuje się dużą wytrzymałością i trwałością).
- W przemyśle tekstylnym (włókna konopne są jednymi z najmocniejszych naturalnych włókien, posiadają właściwości antybakteryjne, antygrzybiczne, antystatyczne i antyalergiczne).
- Jako ściółka dla zwierząt.
Warto wspomnieć, że konopie siewne w swoim składzie posiadają również ponad 100 unikalnych kannabinoidów oraz terpeny, które są organicznymi związkami chemicznymi wykorzystywanymi jako olejki eteryczne.
Konopie siewne w medycynie
Konopie siewne w medycynie mają dość szerokie zastosowanie głównie dzięki zawartości kannabidiolu, czyli CBD. Związek ten przyciąga uwagę coraz większej liczby specjalistów na całym świecie. Badania naukowe sugerują, że CBD może mieć pozytywny wpływ na różne schorzenia i objawy, dzięki czemu stanowi obiecującą opcję terapeutyczną.
Potencjalne właściwości lecznicze
Kannabidiol wykazuje wiele obiecujących właściwości leczniczych. Badania laboratoryjne i kliniczne sugerują, że może mieć działanie przeciwbólowe, przeciwpadaczkowe, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwlękowe i neuroprotekcyjne. CBD wchodzi nawet w skład Epidiolexu, leku stosowanego w przypadku niektórych rodzajów padaczki lekoopornej. Wpływ kannabidiolu na organizm jest kompleksowy i ściśle związany m.in. z układem endokannabinoidowym.
Wykorzystanie w łagodzeniu bólu
Jednym z obszarów, w których CBD może być szczególnie skuteczne, jest łagodzenie bólu. Istnieje coraz więcej badań sugerujących, że kannabidiol pomaga w redukcji:
- bólu neuropatycznego,
- bólu pourazowego,
- bólu związanego ze stanem zapalnym,
- bólu nowotworowego.
Skuteczność w leczeniu stanów zapalnych
Stany zapalne są podstawowym mechanizmem obronnym organizmu, który może być wywołany przez wiele schorzeń, w tym np. chorobę Leśniowskiego-Crohna, AZS, czy też reumatyzm. Badania potwierdzają, że CBD posiada zdolność do hamowania procesu uwalniania cytokin prozapalnych. Ponadto, związek ten reguluje mechanizm odpowiedzi immunologicznej organizmu. Oba te aspekty sugerują, że kannabidiol działa przeciwzapalnie.
Konopie siewne kontra konopie indyjskie
Wiele osób zastanawia się, czy omawiana w artykule roślina jest narkotykiem. Konsternacja ta spowodowana jest faktem, że znaczna część społeczeństwa wciąż myli konopię siewną z jej indyjską odmianą, na świecie znaną szerzej jako marihuana. Oba gatunki różnią się jednak zawartością poszczególnych substancji aktywnych.
Tutaj warto zaznaczyć, że konopie siewne (Cannabis sativa) są roślinami o znikomej zawartości psychoaktywnego THC. W ich składzie przeważa CBD, które - choć posiada właściwości uspokajające - nie wywołuje efektu odurzenia. Z kolei tetrahydrokannabinol, w większych ilościach można znaleźć w konopi indyjskiej (Cannabis indica). Związek ten:
- Wykazuje działanie psychoaktywne - zażycie THC wpływa na funkcjonowanie mózgu. Może powodować uczucie euforii, gwałtowne zmiany nastroju, rozluźnienie. Odpowiada za tzw. efekt haju, przez który zmienia się sposób odbierania upływu czasu, percepcja przestrzeni oraz zmysłów.
- Wywołuje problemy z pamięcią i koncentracją - tetrahydrokannabinol, nawet w małych ilościach, wpływa negatywnie na funkcje poznawcze, w tym pamięć uwagę i koncentrację. Jego zażycie może prowadzić do trudności w skupianiu uwagi, zapamiętywaniu informacji oraz przetwarzaniu nowych danych.
- Wpływa na koordynację - THC może upośledzać zdolności motoryczne, sprawność ruchową oraz koordynację osoby go zażywającej. Bardzo często spowalnia reakcje człowieka na otaczające go sytuacje, prowadzi do utraty równowagi oraz trudności z precyzyjnym wykonywaniem czynności.
- Nasila objawy zaburzeń psychicznych - u niektórych osób, tetrahydrokannabinol może nasilać lub nawet wywoływać objawy różnego rodzaju zaburzeń o podłożu psychicznym, w tym stany lękowe, depresję oraz psychozę. Zażycie THC bardzo często wiąże się także z halucynacjami i upośledzeniem zdolności poznawczych.
- Prowadzi do konsekwencji zdrowotnych - długotrwałe i nadmierne zażywanie THC niekiedy ciągnie ze sobą poważne skutki zdrowotne. U niektórych osób mogą pojawić się, m.in., problemy z oddychaniem, zaburzenia snu, kłopoty z układem trawiennym. Tetrahydrokannabinol w dużych ilościach osłabia także odporność i wpływa negatywnie na układ sercowo-naczyniowy.
Jak odróżnić konopię siewną od indyjskiej?
W praktyce, chcąc odróżnić konopie siewne od indyjskich, mało kto miałby możliwość wykonania badań laboratoryjnych określających skład poszczególnych próbek roślin. Najprostszym i najszybszym sposobem na identyfikację obu gatunków jest porównanie ich wyglądu. Cannabis indica są znacznie niższe od Cannabis sativa i mają o wiele bardziej rozgałęzioną budowę. Co więcej, kwiaty i liście konopi siewnych są smuklejsze, niż odmiany indyjskiej. Gatunek indica ma też tendencję do rośnięcia w kształt stożka.
Uprawa konopi siewnych
Zapewnienie odpowiednich warunków uprawie konopi siewnej jest kluczowym krokiem, jeżeli zależy nam na uzyskaniu jakościowych plonów. W celu uzyskania pełnej kontroli nad rozwojem roślin i zapewnienia im optymalnego środowiska do rozkwitu, konieczne jest przestrzeganie kilku istotnych zasad.
Pierwszy aspekt dotyczy odpowiedniego nawodnienia. Z powodu wysokiego wskaźnika transpiracji, konopie siewne mają duże zapotrzebowanie na wodę. W idealnej sytuacji zarówno powietrze, jak i podłoże, powinny cechować się wysoką wilgotnością. Rośliny te preferują żyzne i głębokie gleby, w tym czarnoziemy oraz gleby próchnicze. Istotne jest, aby podłoże bogate było w składniki mineralne, ponieważ korzenie konopi siewnych mogą urosnąć nawet do dwóch metrów głębokości.
Jeżeli chodzi o pH gleby do uprawy konopi siewnych, to mieści się ono w przedziale 6,5-7,6. Rośliny te nie lubią kwaśnego podłoża, dlatego należy unikać sadzenia ich w ziemi o pH poniżej 6.
Konopie siewne | Podsumowanie
Choć na pierwszy rzut oka nie ma w nich nic szczególnego, to w rzeczywistości konopie siewne są niezwykłymi roślinami o ogromnym potencjale.
Ich prozdrowotne właściwości znane były już pradawnym cywilizacjom, które swoje obserwacje oraz doświadczenia bardzo często spisywały i przekazywały kolejnym pokoleniom. Niestety, w XX wieku, wraz z narastającą kontrowersją związaną z narkotykowym wykorzystaniem niektórych odmian konopi, uprawa Cannabis sativa została ograniczona lub zakazana w wielu krajach na całym świecie. Na dzień dzisiejszy, w Polsce hodowla konopi siewnych jest dozwolona w celach przemysłowych.
Obecnie konopie siewne nadal stanowią fascynujący obiekt badań naukowych i rozwijającego się rynku. Odkrywanie ich potencjału i szukanie nowych zastosowań poszerza perspektywy dla ekologicznych rozwiązań, innowacji technologicznych i zdrowotnych korzyści.
Źródła:
- https://www.researchgate.net/publication/266083497_High_Points_An_Historical_Geography_of_Cannabis
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9062628/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7700528/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7714685/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9149302/