Terpeny i terpenoidy | Czym są i jakie mają właściwości?

Zapach konopi – czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, skąd się bierze? Albo dlaczego olejek CBD Full Spectrum posiada ten charakterystyczny smak? Jeśli tak, z pewnością już niejednokrotnie zetknąłeś się z pojęciami takimi jak terpeny i terpenoidy. Czym jednak dokładnie są powyższe związki, gdzie je znajdziemy oraz jakie mają właściwości? Dowiesz tego z poniższego artykułu.

 Spis treści:

1. Co to terpeny? Czym są terpenoidy? | Różnice
    1.1 Terpeny | Co to dokładnie jest?
        1.1.1 Terpeny w konopiach
    1.2 Terpenoidy | Co to takiego?
    1.3 Czym różnią się terpeny i terpenoidy?
        1.3.1 Terpeny
        1.3.2 Terpenoidy
2. Terpeny i ich właściwości
    2.1 Mircen
    2.2 Pinen
    2.3 Limonen
    2.4 Kariofilen
    2.5 Linalol
    2.6 Humulen
3. Terpeny w przemyśle kosmetycznym
4. Terpeny w przemyśle medycznym
5. Terpeny w przemyśle spożywczym
6. Terpeny w aromaterapii
7. Terpeny i terpenoidy | Podsumowanie

Co to terpeny? Czym są terpenoidy? | Różnice

Terpeny i terpenoidy to organiczne związki chemiczne, które naturalnie występują we wszystkich znanych człowiekowi roślinach. Substancje te odpowiedzialne są za charakterystyczne zapachy i smaki ziół, owoców, liści oraz kwiatów, towarzyszące nam każdego dnia. W przyrodzie, terpeny i terpenoidy odpowiadają głównie za odpędzanie szkodników od roślin lub przyciąganie do nich zapylaczy – wszystko to dzięki swoim wyjątkowym aromatom.

Z dobrodziejstw terpenów i terpenoidów korzystają jednak nie tylko rośliny. W przemyśle, terpeny są wykorzystywane jako naturalne rozpuszczalniki, dodatki aromatyczne w produkcji żywności, czy składniki kosmetyków oraz perfum. Dzięki swoim unikalnym właściwościom chemicznym, są one także przedmiotem intensywnych badań w medycynie. Wykazano, że niektóre terpeny mają działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, a nawet przeciwnowotworowe, co otwiera przed nimi drogę do zastosowań terapeutycznych.

Terpeny | Co to dokładnie jest?

Jak zostało wspomniane wcześniej, terpeny to duża i zróżnicowana klasa chemicznych związków organicznych, wytwarzanych przez różne rośliny. To właśnie na nich opierają się wszelkiego rodzaju perfumy i olejki eteryczne, ponieważ każdy terpen cechuje się unikalnym, niepowtarzalnym aromatem. Konopie (w tym konopie siewne i konopie indyjskie) także wytwarzają terpeny.

Terpeny w konopiach

Za produkcję terpenów odpowiadają trichomy – gruczoły żywiczne konopi. Gruczoły te wytwarzają także fitokannabinoidy, takie jak kannabidiol (CBD) i kannabigerol (CBG), występujące w sklepach najczęściej pod postacią olejków, których dobroczynne działanie jest cenione przez wiele osób na całym świecie. Na ten moment znane jest około 100 terpenów konopnych, choć szacuje się, że jest ich znacznie więcej.

Terpenoidy | Co to takiego?

Terpenoidy to specyficzna grupa organicznych związków chemicznych, które są blisko spokrewnione z terpenami. Powstają na skutek zmodyfikowania zawartości cząsteczek tlenu w pierwotnym związku, między innymi dzięki procesom suszenia i ekstrakcji danej rośliny. Wielu z nas nie zdaje sobie sprawy, że każdego dnia doświadczamy ich wpływu, czy to poprzez aromaterapię, przyprawy w naszej kuchni czy produkty kosmetyczne, których używamy.

Czym różnią się terpeny i terpenoidy?

Terpeny i terpenoidy to terminy, które dość często pojawiają się w dyskusjach na temat olejków eterycznych oraz produktów z CBD. Choć nazwy te często używane są wymiennie, odnoszą się do dwóch różnych grup związków chemicznych. Czym dokładnie owe grupy związków się od siebie różnią?

Terpeny

• Odpowiadają one za charakterystyczne smaki i aromaty w roślinach.
• To proste węglowodory zbudowane z jednostek izoprenowych, mających formułę ogólną (C₅H₈)_n.
• Można je klasyfikować w zależności od liczby jednostek izoprenowych w ich strukturze, co prowadzi do stworzenia kategorii takich jak monoterpeny czy seskwiterpeny.

Terpenoidy

• To pochodne terpenów, które zostały zmodyfikowane poprzez wprowadzenie do ich składu dodatkowych grup funkcyjnych w postaci heteroatomów.
• Ze względu na swoją różnorodność strukturalną, terpenoidy są odpowiedzialne za wiele funkcji biologicznych w roślinach – od przyciągania zapylaczy, po obronę przed patogenami.
• Wiele terpenoidów ma obecnie spore znaczenie w medycynie, na przykład artemizynina – składnik przeciwmalaryczny pochodzący z bylicy rocznej.

Zarówno terpeny, jak i terpenoidy mają wiele zastosowań w przemyśle i medycynie, a także odgrywają kluczowe role w życiu wielu roślin. Obie klasy związków można uznać za źródło cennych olejków eterycznych, substancji leczniczych i innych produktów o przeznaczeniu komercyjnym.

Terpeny i ich właściwości

Chociaż przebadanych zostało dokładnie 121 terpenoidów oraz 110 terpenów, raptem kilka z nich stosuje się na ogromną skalę. Wszystkie cechują się swoim wyjątkowym aromatem oraz wykazują pewne właściwości. Które z terpenów i terpenoidów znajdujących się w konopiach zatem są najbardziej rozpowszechnione?

Mircen

Ziołowe aromaty, zapach piżma czy goździków – to właśnie mircen. Stanowi średnio około 20% całego profilu terpenowego w konopi, co pozycjonuje go na pierwszym miejscu rankingu najpopularniejszych terpenów. Mircen działa także wyciszająco i rozluźniająco – w Meksyku jest powszechnie stosowany jako składnik herbat ziołowych. Terpen ten wykazuje również właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe.

Pinen

Pinen to terpen, którego zapach łudząco przypomina woń drzew iglastych. Nazwa nie jest przypadkowa – sosna po angielsku to właśnie pine. Pinen ma silny potencjał przeciwzapalny. Pacjenci cierpiący na astmę mogą znaleźć swego rodzaju remedium w tym terpenie, ponieważ pomaga on udrożnić drogi oddechowe. Co ciekawe, nie tylko konopie bogate są w pinen – znaleźć go można również w rozmarynie, skórce pomarańczy, pietruszce, a także bazylii.

Limonen

Jak sama nazwa wskazuje, limonen cechuje się intensywnym, cytrusowym aromatem – z tego też względu jest powszechnie wykorzystywany w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. Uważa się, że limonen posiada właściwości przeciwgrzybicze, jednak jego pełen potencjał nie został jeszcze odkryty. Najczęściej łączy się go z innymi terpenami, by zwiększyć ich poziom absorpcji.

Kariofilen

Goździkowy, korzenny aromat z delikatnym słodkim posmakiem – to charakterystyczna nuta kariofilenu. Stanowiąc nie tylko wyjątkowy terpen, ale także działając jako kannabinoid, kariofilen posiada unikalne właściwości w świecie roślinnym. Jego obecność jest szczególnie zauważalna w czarnym pieprzu, ale to w konopiach przejawia swój prawdziwy potencjał. Uważa się, że ma zdolność redukcji bólu i stanów zapalnych, a także posiada właściwości przeciwnowotworowe.

Linalol

Linalol urzeka swoim delikatnym i słodkim aromatem, który niejednokrotnie kojarzy się z lawendowym polem w pełni lata. Popularny w przemyśle kosmetycznym, zwłaszcza w produktach przeznaczonych do relaksu, linalol nie jest też obcy w świecie konopi. Oprócz swego uspokajającego i przeciwlękowego działania, jest badany pod kątem potencjalnych właściwości przeciwdrgawkowych. W medycynie ludowej często stanowi składnik mieszanek pomagających w walce z bezsennością.

Humulen

Ten terpen o ziołowo-drzewnym aromacie kryje w sobie wiele tajemnic. Często kojarzony z zapachem piwa, humulen jest nie tylko składnikiem konopi, ale także jednym z głównych terpenów w chmielu, który nadaje późniejszemu trunkowi jego charakterystyczny bukiet. W konopiach, humulen działa w synergii z innymi związkami, potęgując ich właściwości. Interesujące jest to, że choć ma strukturę bardzo podobną do kariofilenu, jego właściwości są nieco szersze. Badania sugerują, że humulen może działać przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i jako naturalny środek przeciwbólowy. W kontekście medycznym, związek ten jest często analizowany jest ze względu na potencjalne właściwości przeciwnowotworowe.

Terpeny w przemyśle kosmetycznym

Terpeny, naturalne związki organiczne obecne w roślinach, stały się ważnym składnikiem w świecie kosmetyków. Dzięki ich unikalnym aromatom oraz potencjalnym korzyściom, które niosą dla skóry i włosów, są one wykorzystywane w tej branży na ogromną skalę.

• Do najpopularniejszych zastosowań terpenów w kosmetyce z pewnością można zaliczyć tworzenie perfum oraz wód toaletowych. Związki takie jak limonen czy linalol, nadają licznym kompozycjom zapachowym świeżości i wyrafinowania, dzięki czemu coraz częściej wypierają one swoje syntetyczne odpowiedniki.
  
• Terpeny odpowiadają jednak nie tylko za zapachy. W kosmetykach pielęgnacyjnych, w tym w kremach, balsamach, odżywkach do włosów i szamponach, związki te również odgrywają istotną rolę. Branża ceni je za ich właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne, które mogą przynosić ulgę skórze wrażliwej, podrażnionej lub z problemami.

Terpeny w przemyśle medycznym

Na przestrzeni ostatnich lat terpeny zyskały sporą popularność w przemyśle medycznym. Ich zdolność do oddziaływania na ludzki organizm, zarówno pod względem terapeutycznym, jak i aromaterapeutycznym, przyciąga uwagę wielu ekspertów i badaczy z całego świata.

• W dziedzinie medycyny terpeny stanowią obiecującą ścieżkę badawczą, zwłaszcza w kontekście leczenia bólu, stanów zapalnych oraz lękowych. Związki takie jak mircen czy limonen, są stale badane pod kątem swoich potencjalnych właściwości przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Dziś wykorzystuje się je przy produkcji maści, balsamów oraz kremów, których celem jest pomoc w łagodzeniu dolegliwości skórnych i reumatycznych.
  
• Nie tylko ból i stany zapalne są obszarami zainteresowania medycyny w kontekście terpenów. Te naturalne związki chemiczne są również badane pod względem ich potencjału w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona. Wykazują one bowiem zdolność do oddziaływania na różne ścieżki sygnałowe w mózgu, co może prowadzić do rozwoju nowych, innowacyjnych terapii w tym zakresie.
  
• Terpeny, wchodząc w interakcje z układem endokannabinoidowym człowieka (sprawdź: Czym jest układ endokannabinodowy? | Wszystko o ECS), mogą również przynosić korzyści pacjentom cierpiącym na zaburzenia lękowe i depresję. Badania pod tym kątem są jeszcze we wczesnej fazie, ale wstępne wyniki są obiecujące i sugerują, że terpeny mogą odgrywać kluczową rolę w przyszłości psychiatrii.

Terpeny w przemyśle spożywczym

Terpeny od dawna zajmują ważne miejsce w przemyśle spożywczym, choć nie zawsze są rozpoznawane przez przeciętnego konsumenta. Mają one zdolność do wzbogacania smaku i zapachu wielu produktów, a ich naturalne pochodzenie czyni je atrakcyjnym składnikiem w dobie rosnącej świadomości konsumenckiej na temat zdrowego odżywiania.

• Jednym z najbardziej powszechnych zastosowań terpenów w branży spożywczej jest produkcja napojów, przede wszystkim soków i trunków alkoholowych. Limonen, z charakterystycznym orzeźwiającym aromatem, często pojawia się w produktach opartych na cytrusach, podnosząc w nich intensywność smaku. Z kolei terpeny takie jak linalol czy mircen, mogą być spotykane w napojach korzennych, ziołowych i różnego rodzaju mieszankach herbat.
  
• Nie tylko napoje korzystają z bogactwa terpenów – przemysł cukierniczy, piekarski i przetwórczy również czerpie z ich właściwości. Terpeny są wykorzystywane do wzbogacania aromatu ciast, ciastek, gum do żucia czy nawet lodów. W wielu przypadkach zastępują one syntetyczne dodatki, zachowując naturalność gotowych produktów.
  
• Terpeny w przemyśle spożywczym to jednak nie tylko smak i zapach. Badania wskazują, że niektóre z tych związków mogą działać korzystnie na układ trawienny, wspomagać odporność, czy nawet przeciwdziałać niektórym chorobom. Wielu producentów uznaje ich potencjalne korzyści zdrowotne, dodając je do swoich produktów wspomagających organizm (np. herbatki uspokajające).

Oczywiście, warto wspomnieć, że terpeny są naturalnie obecne w wielu tradycyjnych produktach spożywczych, takich jak zioła, przyprawy i owoce. Kiedy dodajemy bazylię do sosu pomidorowego lub dekorujemy sałatkę świeżą miętą, korzystamy z terpenów, które te rośliny zawierają.

Terpeny w aromaterapii

Aromaterapia to holistyczna metoda leczenia, która wykorzystuje naturalne olejki eteryczne pozyskiwane z roślin w celu promowania zdrowia i dobrego samopoczucia. Oparta jest na przekonaniu, że zapachy niektórych substancji mogą wpływać na stan emocjonalny, fizjologiczny oraz psychiczny człowieka, a także leczyć pewne dolegliwości.

• Terpeny stanowią kluczowy składnik w używanych w aromaterapii olejkach eterycznych. Ich właściwości terapeutyczne mogą pomagać w łagodzeniu stresu, poprawie nastroju, a nawet zwalczaniu stanów zapalnych. Dzięki tym naturalnym związkom chemicznym, niektóre olejki eteryczne wykazują działanie relaksujące, przeciwlękowe bądź przeciwbólowe, w zależności od składu konkretnego preparatu. Ze względu na ten aspekt, specjaliści w dziedzinie aromaterapii często kierują się profilem terpenowym olejku podczas wyboru odpowiedniego środka dla swojego pacjenta.

Terpeny i terpenoidy | Podsumowanie

Jak się okazuje, terpeny i terpenoidy to nie tylko przedmiot badań licznych naukowców, ale i ważna część naszego codziennego życia. Te związki chemiczne nieustannie otaczają nas w postaci zapachów kwiatów, smaku owoców czy składników kosmetyków, których używamy. Ich wszechstronne zastosowanie w wielu gałęziach gospodarki podkreśla, jak ważną rolę pełnią w dzisiejszym świecie.

W miarę jak technologia i nauka postępują, możemy spodziewać się kolejnych odkryć związanych z tymi związkami. Możliwości ich wykorzystania są prawdopodobnie znacznie szersze, niż dotychczas sądziliśmy. Może to być klucz do stworzenia nowych leków, skuteczniejszych produktów kosmetycznych czy rewolucyjnych rozwiązań w przemyśle spożywczym.

Podsumowując, warto doceniać terpeny i terpenoidy nie tylko za ich chemiczny urok, ale przede wszystkim za praktyczne korzyści, które przynoszą nam na co dzień. Są one dowodem na to, jak bardzo skomplikowany i cudowny jest świat natury, w którym żyjemy – warto więc dążyć do głębszego zrozumienia roli tych związków i potencjału, jaki w sobie skrywają.

 Źródła:

• Związki Biologicznie Czynne Pochodzenia Naturalnego:
  https://chem.pg.edu.pl/documents/175361/29932611/06_terpeny_terpenoidy.pdf
• What are terpenes?:
  https://www.medicalnewstoday.com/articles/what-are-terpenes
• Terpenes and terpenoids as main bioactive compounds of essential oils, their roles in human health and potential application as natural food preservatives:
  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9039924/